سایزواقعی

مرحوم اردشیررضایی با دانش آموزانش دردبستان قدیمی مولان

 سایزواقعی

ای منیم باوقار شرفلی یوردوم              بیر گله سن منله دیله مولانیم

کئچن کئچمیشلری گر یاد ائیله ساخ        او گونلر دای دوشمز اله مولانیم

هر یئرده ادبین ارکانین سنین                دئییلیب شهرتین هم شانین سنین

فرهنگی یاشییب انسانین سنین              او واختین کاش بیرده گله مولانیم

مرحوم پورزمان سنده آدلانیب              بیر دیوان کیتابی یادیگار قالیب

اجل غربت ائلده چنگالین سالیب            قبری دوشوب اوزگه ائله مولانیم

ورقله سن تاریخ آذربایجانین                 آچاسان جرگه ی ارسبارانین

آللهوردی آهنی مولانین                       شعرین اوخو سن هوسله مولانیم

آهنی دن بیرده وئریم سوراغی              بیر کیتابدی ادبیات اوجاغی

شرح حالی،عکسی،شعری، اوتراغی    ایندی گزیر الدن اله مولانیم

سندن بیر عزیزده ایاغا دوردو             شیرین سؤزلو شاعیر سواد وجودی

شعری اینجه اینجه وصفینده دوزدو       یازیبدی یازاجاق هله مولانیم

فرمان فرضی یورغون تخللصینده        ساز سؤزه باغلیدی هوسله سنده

ولی درگاهی ده شعیر دئینده                 بنزه ییرسن گوللی تئله مولانیم

ایفتیخارلی اینسانلارین واریدی            یوردوم اینان اوندا خوش باهاریدی

بوجور مگر دردوغمین واریدی           دونوبدور گؤز یاشین سئله مولانیم

مرحوم حیدر قولی رضایی سلطان       حورمتلی کیشیدی اوخوردو فران

عقلی فهمی سیاستی هر زمان              دوشموشدو دیللردن دیله مولانیم

حسین بخشی عجب صنعتکاریدی         بوتون ائللر خدمتینده واریدی

آخیرلاردا روزگار غمخواریدی           رحمت او مرحومه گله مولانیم

مشه ممد شیرین صحبت ائدردی          میرت متلله هامینی گولدورردی

محبتی مگر قلبدن گئدردی                  گل اونادا رحمت اوخو مولانیم

گئدیرلر گئتدیلر سندن جاوانلار           سنده عمر سورن چوخ شیرین جانلار

سن بیر ده ده اولسان ایندی اوغلانلار   سالیبلار تک سنی چوله مولانیم

غیرتلی اولادین سنی اونوتماز            دار گونونده مشکل چاغیندا آتماز

اعتبار اعتماد ایلقاری ساتماز              دوندرمز یوردووی کوله مولانیم

ایندی چاشقین اولوب فیکرین خیالین    داغیلیب باشیندان جاهین جلالین

آرتیریب کونلونده دردین ملالین          قلبین دونوب بیر نیسگیله مولانیم

مندن سیزه بیر نصیحت قالاندی          بیربیریزدن آیریلمایین آماندی

محمد آهنی ایندی "هیجراندی "          شعیر یازسین گوله گوله مولانیم

                                                                              "محمد آهنی مولان"

 نگاهی به تاریخچه ی مولان

دهستانی را می خواهیم خدمت شما میهمان عزیز توصیف کنیم دهستانی است

 از توابع شهرستان کلیبر، استان آذر با یجان شرقی این دهستان در 200 کیلومتری تبریز،

 45 کیلومتری کلیبر در دامنه سر سبز کوه «اوچ قارداش » واقع شده است .روستاهای اطراف این دهستان از شمال به جنوب عبارتند از :خانگاه ٬ پالطدی ٬ کومان ٬ باشاو٬ لومهنی ٬ شیرییه٬ پیرلر٬ عبدالرزاق٬ اتی کندی٬ قیرانچای٬ محمد حسنلو٬ قیه باشی٬ استانبیگلو٬ اولی قیشلاق٬ وضمنا این دهستان در ۲۵ کیلومتری شهر آبش احمد و در۲۷ کیلومتری شهر خمارلوقرار دارد.فاصله مولان از رود ارس ۲۰ کیلو متر است .

فرهنگ این دهستان از دیر وباز زبان زد عام وخاص بوده وهست و تقریبا ۳/۱ جمعیت این دهستان فرهنگی هستند وشغل اکثریت دراین دهستان دامداری وکشاورزی است دهستان مولان دارای چهار مسجد به نام های :مسجد امام زمان(ع)-مسجد جامع مولان-مسجد حضرت ابوالفضل(ع)ومسجد صاحب الزمان"باغ"

مولان؛ روستایی از مرز آذربایجان از دیار قهرمان پرور و همیشه سرفراز قره داق، از دیرباز به فرهنگ دوستی و پرورش ادب معروف است. تاریخ دقیقی از پیدایش و علل شهرت آن بنام مولان در دست نیست ولی در بین مردم مواردی ذکر شده است که بطور مختصر اشاره میکنیم؛ از جمله این موارد :

1.      اولین کسی که این روستا را ایجاد نموده و با سه پسر خود در آن زندگی کرده است  شخصی بنام مولاوردی یا مولاقلی بوده است. این مورد از لحاظ منطقی دور از ذهن نیست چرا که در اکثر نسبنامه ها اسم مولاوردی ذکر گردیده که سه پسر به نامهای ، زمان ، سلطان و عبدا... داشته است.

2.      اینجا محل اصلی مولان نیست. در این روستا قبل از مولانیان امروزی سکنه هایی زندگی میکرده اند که در اثر درگیری با اهالی امروزی مولان _ که در آن زمان در محدوده ای بنام داغداغان زندگی میکردند_ مجبور به مهاجرت شدند و در ساحل رود ارس(آراز) روستای امروزی کاررانلو را ایجاد کردند (این مورد نیز مستندات تاریخی دارد چرا که در محدوده ی فوق الذکر بقایایی از ساختمان ها بر جای موجود است و اهالی روستای کاررانلو هم امروزه این مورد را قبول میکنند).

3.      مولان در اصل مآولان بوده که از ریشه مآفلار مشتق شده است. آنجایی که خانقاه شیخ صالح انصاری مولان (از سلسله خانقاه های شیخ صفی الدین اردبیلی) در این مکان بدست شاه عباس اول بنا شده و تعدادی از نظامیان و درباریان و ادبا و حکمای صفوی در این مکان زندگی  کرده اند که از پرداخت مالیات و جزیه معاف بودند به آنها مآفلار (معاف شدگان) میگفتند که به مرور زمان کلمه ی مافلار به مآولان وسپس به مولان تغییر شکل داده است.

به هر حال این روستا از دیر باز به عنوان قطب فرهنگی و ادبی منطقه شناخته شده است و شاعران زیادی از جمله پورزمان ، آهنی ، وجودی ، فرضی و... در این مکان چشم به جهان گشوده اند. و لازم به ذکر است که گویش محلی این روستا تفاوت عمده ای با روستاهای همجوار دارد که این موضوع خود از اهمیت زیادی در ریشه یابی پیدایش آن برخوردار میباشد..

در دوره ی فئودالیسم این روستا مرکز اقامت خان و خانزاده ها بوده و بهمین جهت اولین روستایی است که از نعمت خواندن و نوشتن بهرمند شده است، بگونه ای که اولین مکتبخانه ها و اکابیر خانه ها در این محل داییر شده اند که در آنها به تعلیم قرآن و گلستان و آداب معاشرت و ... میپرداختند. لازم بذکر است که اولین مدرسه رسمی هم به همت حاج علقلی خان کریمی  در سال 1332 _که خانه ی خود را به این کار اختصاص دادند و سپس بطور کامل اهدا نمودند_ تاسیس گردیده است. البته  در کمال تاسف با اینکه نوه ی ایشان نیز از شهدای جنگ تحمیلی بودند نامی از خدمت ایشان ذکر نگردیده و حتی نام مدرسه را نیز ابتدایی شهید مدنی نامیده ند.

پس ازتاسیس مدرسه که از عوامل عمده ی گسترش روابط این روستا بود، در سال 1348 _ 1353 ساخت سیلو گندم مولان با بیش از هشت هزار تن ظرفیت و بهره برداری از آن، ازعوامل بسیار مهم توسعه ی مولان بحساب می آمد. این امر سبب بالا رفتن روحیه عمومی و روی آوردن مردم از کشاورزی به صنعت گردید. البته این پروژه با اینکه منبع درآمدی برای اهالی بود کشاورزان را نیز برای کشت بیشتر و بالا بردن کیفیت محصول راغب می نمود. ولی در کمال تاسف از سال 1375 تا به امروز بدون هیچ دلیل قانع کننده ای تعطیل شده بود که خوشبختانه باتلاش و زحمات برادران ساسانی مولان بصورت خصوصی و در زمینه آردسازی شروع به فعالیت کرده است که موجب سرور و خوشحالی اهالی مولان و منطقه می باشد.

در دوران انقلاب و بعدها در دوران هشت سال دفاع مقدس اهالی این روستا از جمله ی کسانی بودند که بسیجی وار به میدانهای حمایت از شرف و ناموس شتافتند و در کمال افتخار پنج شهید و چندیدن جانباز و شیمیای به این آب و خاک تقدیم کردند ولی با این اوصاف هنوز این مردم از نبود امکانات و مهمتر از آن نبود منبع درآمد به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده اند که کماکان این روند  ادامه دارد.

ای که دستت میرسد کاری بکن . . .

نگاهی گذرا به شهرستان کلیبر

شهرستان كلیبر با وسعت 3630 كیلومتر مربع یعنی 5/5% از مساحت كل استان در شمال استان آذربایجان شرقی در 170 كیلومتری مركز استان (تبریز) واقع است. این شهرستان از شمال به رودخانه ارس و جمهوری آذربایجان، از غرب به شهرستان جلفا، از جنوب به شهرستان های اهر و ورزقان و از شرق به شهرستان پارس آباد در استان اردبیل محدود است.

جغرافیای طبیعی شهرستان کلیبر

آب و هوا: این شهرستان از نظر آب و هوا چهار فصل، دارای تابستانهای معتدل، كوههای جنگلی پوشیده از درخت و زمستانهای پربرف است از لحاظ اقلیمی به دو  منطقه تقسیم می شود: الف) منطقه مرتفع جنوب كه بلندیهای قره داغ را تا 3000 متری شامل می شود و اكثر مناطق جنگلی و مرتفع در این قسمت قرار گرفته است. ب) منطقه شمالی كناره های رود ارس با ارتفاع 150 متر از سطح دریا بوده و اكثر اراضی مستعد كشاورزی در این منطقه قرار گرفته است.

آمار بارندگی شهرستان در سال 76 جمعاً 3/341 میلیمتر را نشان می دهد كه در مقایسه با سال 75 جمعاً 5/48 میلیمتر افزایش بارندگی داشته ولی در مقایسه با سالهای 74،73،72 به ترتیب 8/51، 4/113، 1/79 میلیمتر كاهش بارندگی داشته است.

ارتفاعات مهم و پستی و بلندی ها: از لحاظ پستی و بلندی این شهرستان منطقه ای كوهستانی بوده و رشته كوه اصلی آن با نام قره داغ دارای قلل متعدد با ارتفاعات متفاوت باشد بیشتر قلل این رشته كوه در دو شهر اهر – كلیبر واقع شده و تنها قله سایگرم با ارتفاع 2750 متر در این شهرستان قرار دارد. قلل دیگر مانند گشت سر (2940 متر) قاضی بلاغ (2700 متر)، شیور (2652 متر)، سارپارق (2860 متر) و زینقالو (2900 متر) در دو شهرستان اهر و كلیبر استقرار یافته اند.

تقسیمات کشوری

براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش (مرکزی، خداآفرین و آبش‌احمد)، 15 دهستان و 3 نقطه شهری به نام های کلیبر، خمارلو و آبش‌احمد می‌باشد.

جمعیت

در آخرین سرشماری سال 1385، جمیعیت شهرستان کلیبر در حدود 259،87 نفر بوده است.

جغرافیای تاریخی شهرستان کلیبر

سیاح غرب به نام ابن حوقل در سال ۳۶۷ هجری از منطقه کلیبر دیدن کرده و می نویسد : سیاه کویه (قره داغ ) کوهی بس بزرگ است و مردم آنجا به سیصد زبان تکلم دارند . در سراسر آن باغ ها و گلها و آبراهه ها و نیز فلاحان دیده می شوند ، سرزمین پر برکت و حاصلخیز است چنانکه میوه های آن هدر رود و خوردن آن رایگان است . در این ناحیه همیشه ابر است و آفتاب کمتر می تابد.

آثار تاریخی و دیدنی شهرستان کلیبر

قلعه بابک (قلعه بذ): مهمترین اثر به جا مانده از تمدن های گذشته قلعه کوهستانی بسیار بزرگ و عظیمی است بر بالای کوههای مهجور که کوهی بس صعب العبور است و ارتفاع آن از سطح دریا ۳۰۰۰ متر می باشد. این قلعه با اسامی مختلفی چون قلعه بذ ، قلعه جمهور، قیز قالاسی، کلیبر و قلعه بابک نامیده می شود .از این قلعه در طول تاریخ پادشاهان و عیاران زیادی استفاده کرده اند .موقعیت قلعه بابک طوری است که دسترسی بدان غیر ممکن بوده و از دو راه می توان به آن صعود کرد . این قلعه در ۵ کیلومتری جنوب غربی کلیبر قرار دارد .

قلعه بابک دارای ۲ دروازه می باشد . دروازه شمالی و دروازه غربی که اصلی ترین و پر ترددترین دروازه شمالی است که درست روبروی دالان ورودی که یک نفر بهسختی می تواند از آنجا بگذرد قرار دارد ، و دروازه غربی به عنوان دروازه فرعی محسوب می شود و از رونق چندانی برخوردار نیست.

قلعه پیغام: این قلعه در ۱۰ کیلومتری جنوب کلیبر در نزدیکی روستای پیغام بر بالای کوهی که از سه طرف آن پرتگاه است و رود بزرگ کلیبر از پای این کوه می گذرد قرار گرفته است . از ساختمانهای قلعه و دیوار آن آثار کمی باقی مانده است و حفاران و دزدان آثار باستانی همه چیز را تخریب کرده اند .مصالح به کار رفته در برج باروها و سیستم نگهداری آی و آب انبار مشابه قلعه بذ و قلعه آوارسینمی باشد . باستان شناسان تاریخ این قلعه را به دوران قبل از اسلام و اشکانیان نسبت داده اند .این قلعه بر تمامی راههای ورودی و خروجی شهر تسلط داشته و تنها راه قدیم و جدید از کنار آن می گذرد .همان طور که از اسم این قلعه بر می آید وظیفه آن نگهبانی در درب ورودی شهر  باستانی بَر یا کلیبر کنونی بوده است .

قصر وینه: روستای وینه مرکز دهستان منجوان از بخش خداآفرین است که طبیعت بسیار زیبا و خاطره انگیز دارد. در ورودی ده بر بلندی کوهی که به رود ارس و قسمت قره باغ و راه اصلی کنار ارس تسلط دارد خرابه های قلعه وینه به چشم می خورد .قصر باشکوه کانتور متعلق به ارمنی ثروتمندی به نام طومانیانس بوده (دوران قاجاریه ) که محل نگهداری غلات و احشام و همچنین محل زندگی در اطاقهایمتعدد به چشم می خورد . قصر کانتور در دو طبقه و از سنگهای تراشیده شده به شکل مربع ساخته شده است . تاریخ ساخت یا تعمیر آن در سر درب ورودی سال ۱۹۰۷ میلادی را نشان می دهد . ساختمان این بنا شباهت زیادی به کلیسای سنت استپانوس در جلفا دارد و بی شک قسمتی از ساختمان به عنوان کلیسا کاربری داشته است .

پل های خداآفرین: یکی از آثار قدیمی و مهم شهرستان کلیبر پل های قدیمی و تاریخی خداآفرین می باشد . در نزدیکی روستای خمارلو دو پل قدیمی به چشم می خورد که یکی خراب شده ولی دیگری تعمیر شده است و هنوز هم برای پیاده قابل استفاده است . طول پل سالم ۱۶۰متر است که ۱۲۰متر متعلق به ایران و ۴۰ متر متعلق به جمهوری آذربایجان است . محل پل ها تنگ ترین معابر رود ارس می باشد که بستر سنگی دارد ولی سایر جاهای محل عبور رود آهکی ونرم است که در آن زمان برای ساختن پل توانایی و امکانات نداشتند . عده ای ، از پل به نام پل کیخسرو – عده ای عده ای به نام پل کوروش و یا سیروس خوانده اند . در کتاب های تاریخی آمده است که اعراب نیز برای فتح قفقاز از پل ها استفاده کرده اند . همچنین پادشاهان امرای زیادی در طول تاریخ آن را تعمیر کرده و ازآن استفاده کرده اند که از جمله آ ن پادشاهان : الجایتو سلطان – شاه خدابنده – آقا محمدخان قاجار – جلال الدین ملکشاه و …

مسجد جامع کلیبر: مسجد جامع کلیبر در مرکز شهر قرار دارد . طول بنا ۵۰ متر عرض آن ۳۰ متر می باشد مسجد دارای گنبدی بزرگ است که در گذشته مناره ای به ارتفاع۴۵ متر و قطر ۱۷ متر داشته که تا سال ۱۳۳۰ شمسیپابرجا بوده . این مناره به علت بمباران روس ها در شهریور۱۳۲۰ آسیب دیده و در سال ۱۳۳۰ فرو ریخته است .در وسط این مسجد درخت داغداغان تنومندی رشد کرده و سر از وسط مسجد بیرون برآورده بود که در سال ۱۳۴۰ شمسی توسط امناء مسجد معدوم شده است . قصر آئینه لو: از دیگر جاذبه های تاریخی و مهم و جذابشهرستان قصر آئینه لو می باشد . این قصر در ته یکی از دره ها در روستای آئینه لو قرار دارد این قصر به ثروتمند معروف ارمنی دوران قاجاریه (طومانیاس) بوده است .از ساختمان با عظمت آن امروزه چیزهای زیادی باقی نمانده است . بنای نیمه سالم و باقی مانده این عمارت که در جهت شمال جنوب ساخته شده است در حدود ۱۲*۲۰ متر می باشد که قسمت جنوبی آن از در اصلی تا جنوب ۵/۶ متر می باشد این ساختمان ۳ طبقه یعنی (قسمت جنوبی) سه طبقه ولی بقیه ساختمان ها ۲ طبقه می باشد . نامگذاری این قصر به نام آئینه لوبه خاطر سقف فلزی و درخشندگی بیش از حد آن بوده و چون مردم برای اولین بار شاهد این چنین سقفی می شدند آن را آئینه لو نامیدند .

قلعه دره سی: قلعه دره سی در ۳ کیلومتری جنوب غرب شهرستان در جوار سپهر حماس قلعه بذ قرار دارد . در این مکان علاوه بر سر سبزی و خرمی آبشار های بلند از آب چشمه های کوهستانهای بذ وجود دارد که همه کس را بیشتر شیفته خود می سازد . روح نوازی انواع پرندگان کوچک و بزرگ در دل جنگل در شب و روز نوازشگر گوشگردشگران عزیز می باشد . این تفرجگاه محل زندگانی پرندگانی مانند کبک و پرندگان شکاری مانند شاهین و همین طور پرندگان خوش الحال می باشد که هر ساله پذیرای هزاران هزار میهمان داخلی و خارجی با طبیعت خود می باشد .

اخیرا در این منطقه عملیات اجرایی ساخت تله کابین و مجتمع تفریحی آغاز شده است. این مجموعه بسیار گسترده از بخشهای متنوعی مانند مجموعه تله کابین گردشگری،مجموعه رستوران های سنتی و مدرن ، مجموعه اقامتی، مجموعه تفریحی و شهربازی، مجموعه ورزشی، مجموعه دهکده تندرستی، مجموعه شهرک سینمایی و رصدخانه، مجموعه باغ گل، باغ وحش، باغ پرندگان، پارک طبیعت، مجموعه خدمات عمومی و تجاری و فضاهای عمومی تشکیل شده است که در فازهای مجزا و زمان بندی های تعیین شده، اجرا خواهند شد.

اقتصاد

فعالیت اقتصادی در داخل شهر بیشتر اختصاص دارد به بخش خدمات شهری. با توجه به موقعیت قرارگیری شهرستان كه از چهار طرف بوسیله كوههای بزرگ محاصره شده است لذا زمین و سطح مناسب برای كشاورزی بسیار كم می باشد و كشاورزی بیشتر به صورت دیمی صورت می گیرد.

کشاورزی

بخش كشاورزی شامل گروه های عمده فعالیت كشاورزی، شكار و جنگلداری است كه در سطح شهرستان این بخش حدود 50 درصد از شاغلین را بخود اختصاص داده است. درآمد بخش كشاورزی معمولاً از درصد پایین برخوردار بوده به طوری كه اغلب روستائیان برای كسب درآمد بیشتر و استفاده از امكانات رفاهی به شهر مهاجرت می كنند. منطقه به خاطر جنگلی بودن و حیواناتی كه در آن هست مردم را به سوی جنگلداری و كسب درآمد از جنگل و شكار هدایت می كند.

صنعت

این بخش شامل استخراج معدن، صنعت تامین برق، گاز، آب رسانی می باشد كه در این بخش بیشترین تعداد شاغلین مربوط به كارگران ساختمان اعم از كارگر ساده، فنی و معمار است. بعد از آن صنعت یا ساخت وسایل و تعمیر است. در قسمت صنعت تامین گاز، آب و برق شاغلین به تخصصهایی همانند لوله كشی آب، تامین گاز و تامین برق مشغول هستند